حصیر بافی یا بافت بوریا یكی از قدیمی ترین صنایع دستی و شاید كهن ترین آنها است
حصیر بافی یا بافت بوریا یكی از قدیمی ترین صنایع دستی و شاید كهن ترین آنها است. نمونه های بدست آمده در بین النهرین و آفریقا گواه آنست كه حصیر بافی و سبد بافی منشا نه فقط نساجی، بلكه سفالگری یا كوزه گری نیز بوده و اسناد و مداركی در دست است كه نشان می دهد نخستین زیر اندازهای بشری از نی وگیاهانی كه در باتلاقهای سفلای بین النهرین میروئیده، تهیه شده و اولین سر پناه ها پس از زندگی در غار ها بكمك حصیر ونی پدید آمده است.
حصیر بافی در بسیاری از كشورهای جهان بویژه آن دسته از ممالكی كه به مواد اولیه مورد نیاز این رشته دسترسی دارند، مرسوم و متداول بوده و از مهمترین كشورهای تولید كننده محصولات حصیری میتوان : برمه- هنگ كنگ، هند، اندونزی، ژاپن، جمهوری كره، مای، پاكستان، سریلانكا، تایلند، مكزیك، كامرون، چاد، اتیوپی و سنگال را نام برد.
حصیر بافی در ایران نیز دارای سابقه ای طولانی است. صنعت پر رونق بافت حصیر ونی در سیستان بحدی گشترده بود كه فرآورده ها یش همه نقاط ایران فرستاده میشد.
امروز در مناطق مختلف كشورمان بویژه مناطق شمال و جنوب آن، هر كجا كه دسترسی به برگ درخت خرما، ساقه گندم، نی و تركه امكان پذیر باشد میتوان نشانه هایی از حصیر و سبد بافی را یافت.
● مراكز تولید
در استانهای سیستان و بلوچستان، خوزستان، كردستان، هرمزگان، بوشهر، كرمان، یزد، فارس، مازندران، گیلان و تهران حصیر بافی در خوزستان، خراسان و آذربایجانشرقی سبد بافی در گیلان مروار بافی در آذربایجانشرقی تركیه بافی و چم بافی و در باختران، ایلام و لرستان چیغ بافی رایج است.
حصیرهای ساخت شمال طرحهائی هندسی دارند كه از خود بافت نی طبیعی یك رنگ پدید میآیند و در میناب نوارهای رنگین از نی قرمز، در داخل حصیر بافته میشود.
حصیر نه فقط بعنوان كف پوش و زیر انداز، بلكه همراه با تیرهای چوبی بعنوان پوشش سقف خانه ها نیز به كار میرود. در چادرهای عشایری، دیواره چادر را از بافتن نی به ریسمان و موی بز میسازند. قشقائیها در این زمینه طرحهایی مشبك با ریسمان مشكی بوجود میآورند. عشایر كرد نی های عمودی را تماما از ریسمان های رنگین پشمی میپوشانند و طرحهای هندسی جانداری از آنها میسازند و گاه تصاویر آدمها و حیوانات را هم بر آنها می افزایند، چیغها در درون چادر در آستانه در قرار دارندو تابستانها كه حصیر بیرونی را بالا میزنند تا هوا به درون بیاید، چیغ هم مانع دیده شدن درون چادر از بیرون میشود، هم موای خنك را از لابلای خود میگذراند و هم جلوی گرد و غباری را كه ناشی از باد وعبور حیوانات است میگیرد.
بلوچها خانه های خود را به شكل سبد هایی غول آسا به نام ؛ كپر؛میسازند. حالت دیوار كپر كه از درون به گنبد میماند با نقشهای مار پیچ خود روح آدمی را به سوی نا متناهی اوج می دهد.
● انواع مواد اولیه مصرفی
مواد اولیه مورد مصرف حصیر بافان نقاط مختلف ایران به نسبت تنوع محیط جغرافیایی كشور مختلف و بیشتر عبارت است از :
برگ درخت خرما ( پیش) برگ درخت خرمای وحشی نر (پرك ) برگ درخت خرمای وحشی ماده ( داز ) ساقه های نی باتلاقی مناطق گرمسیری خوزستان ساقه های نی باتلاقی مناطق سردسیر اطراف دریاچه زریوار نزدیك شهر مریوان ساقه های نی باتلاقی مرداب های انزلی ( لی یا لیغ ) ساقه های گندم در استان های زنجان و آذربایجان ساقه های نی خود روی اطراف رود خانه های استان فارس (مور ) ساقه های نی باتلاقی اطراف دریاچه ی هامون در نزدیكی زابل تركه بید در استان های تهران و مازندران و روستا های مراغه و ساقه های نی خودروی اطراف جویهای آب ( نی باغی ) .
● ابزار حصیر بافی
ابزار و وسایل مورد استفاده در حصیر بافی بسیار محدود بوده و از تعدادی ابزار ساده و ابتدائی نظیر داس، انواع كارد، سوهان، درفش، قیچی، سوزن و نمیكند. این ابزار كه عمدتا برای قطع گیاهان و پیراستن آنها بمنظور آماده سازی مواد اولیه مورد استفاده قرار میگیرد و گاهی نیز حین تولد بعنوان وسیله ای كمكی امر ساخت را تسهیل می بخشد دارای ساختمان و خصوصیات بسیار ساده یی است و آنچه بیشتر محصولات حصیری را شكل میبخشد مهارت و ذوق دست اندركاران است.
خاتم‌کاری ایرانی بر روی انواع ظروف
خاتم‌کاری از هنرهای ظریفه و صنایع دستی ایران است که سابقه و ریشه‌ای کهن دارد.
دربارهٔ مخترع و مبتکر خاتم بین خاتم‌سازان و هنرمندان روایات گوناگونی وجود دارد ولی آنچه قابل ذکر است آن است که به درستی معلوم نیست اولین بار خاتم‌سازی را چه کسی ابداع کرده‌است. اما روایتهای زیادی خواستگاه خاتم کاری را شیراز می دانند زیرا قدیمی ترین آثار خاتم کاری در این شهر دیده شده و استفاده از هنر خاتم کاری مربوط به منبر مسجد عتیق شیراز با قدمت بیش از 100 سال است. در دائرةالمعارف فارسی آمده‌است: زمان آغاز این هنر دانسته نیست، و آنچه دربارهٔ آن گفته میشود با افسانه همراه است. برخی از استادان خاتم‌ساز هنوز بر این عقیده‌اند که هنر خاتم‌سازی معجزه ابراهیم پیغمبر است» شواهد بسیاری موجود است که شهر شیراز به عنوان خواستگاه خاتم کاری ایران پایتخت خاتم کاری ایران می دانند. هرچند که در دوران صفویه این هنر به اصفهان منتقل شد و در اصفهان به عنوان پیشه به تولید انبوه رسید.
صنعتگران مصری این روش را مانند بسیاری از هنرها و پیشه‌های دیگر از قبطی‌ها اقتباس کرده‌اند، چندین قطعه و لوحه که روی آنها با چوب و استخوان موزائیک‌کاری شده‌است در عین الصیره نزدیک قاهره دراوایل دوره اسلام به دست آمده و اغلب آنها درموزه صنایع اسلامی قاهره ویا موزه برلین وجود دارد که یکی از عالی‌ترین نمونه‌های این صنعت درموزه متروپولیتن است.
ازدیگر آثار و نمونه‌های تاریخی در این هنر:
اوج شکوفایی و تکامل این هنر در دوران صفویه بود، در این دوران از شیراز وسایر نقاط ایران هنرمندان به اصفهان، پایتخت آن زمان دعوت شده و هنرمندان ضمن فعالیت در رشته‌های خاتم‌کاری، منبت‌کاری، کاشی‌کاری و گره‌چینی، به ساختن ساختمان‌های حکومتی و بارگاه‌ها و اماکن مقدس تشویق و ترغیب شدند. بعدها در زمان قاجاریه به علت عدم توجه به هنرها این هنر نیز همانند سایر هنرها از درجه اعتبار و اهمیت افتاد و استادان و هنرمندان این رشته در این دوران در بدترین و سخت‌ترین شرایط زندگی می‌کردند.
در سال ۱۳۰۷ اوایل دوران پهلوی مدرسه صنایع مستظرفه به کوشش استاد محمد غفاری (کمال الملک) تأسیس و این هنرستان رونق و توسعه‌ای به هنرهای دستی کشور بخشید و پس از آن کارگاه‌های خاتم‌سازی و چند کارگاه دیگر در وزارت فرهنگ و هنر سابق تشکیل شد.
تالار خاتم مجلس شورای ملی با ۴۰۰ متر مربع خاتم‌کاری. متأسفانه در سال‌های اخیر سمت و سوی طرح‌ها تغییر یافته و با حذف طرحهای اصیل توجه کمتری به سنت‌گرایی معطوف بوده و از خط و نوشته که در خاتم اصیل بسیار استفاده می‌شده کمتر دیده میشود.
در اشعار شاعران قبل از سده نهم هرجا نامی از خاتم برده شده به معنی و مفهوم انگشتری بوده و تنها یک بیت از اشعار مفید بلخی شاعر قرن یازده به معنای هنر خاتم‌سازی آمده‌است:
صد نقش بر استخوانم افکند ز داغ گویا که لب لعل تو خاتم بند است.
خاتم‌سازی از دیرباز طرفداران خاص خود را در شیراز و اصفهان داشته‌است.
هنر خاتم‌سازی یکی از مهمترین هنرهای دستی ایران است. این صنعت ارزش هنری فوق‌العاده زیادی دارد. سابقه خاتم‌سازی درایران از زمان‌های خیلی قدیم بوده‌است. به‌طورکلی ابتدا باید دید خاتم چیست و خاتم‌ساز یا خاتم‌کار چه کسی است.
خاتم ترکیبی است از چند ضلعی‌های منظم با تعداد اضلاع متفاوت که با استفاده از مواد اولیه گوناگون در رنگ‌های مختلف تشکیل میشود. پنج، شش، هفت، هشت یا ده ضلعی است.
خاتم از هنرهای دستی دقیق و پرکار است که تولید و ساخت آن احتیاج به دقت و حوصله زیاد دارد. چند ضلعی‌هایی که در خاتم‌سازی به کار می‌آید
در لغت‌نامه دهخدا خاتم‌ساز چنین معنی شده‌است: آنکه پاره‌های استخوان را در چوب با نقش و نگار بنشاند. خاتم‌سازی عمل خاتم‌ساز را گویند.»
در دائرةالمعارف فارسی دربارهٔ خاتم‌کاری و خاتم‌سازی آمده‌است: هنر آراستن سطح اشیاء به صورتی شبیه موزائیک، با مثلث‌های کوچک. طرحهای گوناگون خاتم همواره به صورت اشکال منظم هندسی بوده‌است. این اشکال هندسی را با قراردادن مثلث‌های کوچک در کنار هم نقش‌بندی می‌کنند. مثلث‌ها را از انواع چوب، ف و استخوان میسازند. هرچه مثلث‌ها ریزتر و ظریف‌تر باشند، خاتم مرغوب‌تر است. در یک طرح خاتم، برای ساختن کوچک‌ترین واحد هندسی، حداقل سه مثلث و برای بزرگ‌ترین آن، حداکثر چهارصد مثلث به کار میرود.»
قدیمی‌ترین آثار هنری خاتم‌کاری شده باقیمانده:
(دستگاه مخصوص برای بریدن مصالح چوبی انواع چوب) (آبنوس- فوفل- گردو- بقم- عناب-نارنج- کهکم-کبوده)
انواع استخوان (استخوان و عاج فیل- استخوان شتر- استخوان اسب)
مفتول‌های فی (برنج -آلومینیوم و بعضاً نقره)
صدف- نخ پرک - سریشم - لاک
ابزار عمومی شامل چکش - اره-اره فلکه -دریل و مته - دستگاه دینام - -و…
ابزار اصلی و مخصوص شامل انواع اره‌ها- عنوان سوهان - انواع رنده - پرس - تیره‌دار یا خط‌کش قفل - مقار- انواع تنگ ها- چسب‌های مخصوص و…
خاتم‌کاری بر روی جعبه‌ای چوبی
ابتدا انواع چوب‌ها و استخوان‌ها را در رنگ‌های مختلف تهیه کرده و با ابزار مخصوص خود به طول ۳۰ سانتیمتر و قطر ۱تا ۵/۲میلی‌متر می‌برند و از آنها مثلث‌هایی تهیه میشود که پس از سوهان‌کاری تمام اضلاع آن به حالت دلخواه و مطابق با طرح درآمده و برای تکمیل طرح نیاز به مفتول‌های سیمی به صورت مثلث بوده که برای آماده‌سازی آنها نیز مراحل مختلفی طی میشود سپس برای درست کردن خاتم ابتدا طرح اشکالی که مورد نظر است را به وسیله استادکار کشیده و این مثلث‌ها ی چوبی، استخوانی و فی با دستان بامهارت و استادانه هنرمند در کنار هم به وسیله سریشم قرار داده و چسبانده می‌شوند و به وسیله نخ محکم می‌گردند که از این کار اصطلاحاً پره» درست میشود، بعد از چند ساعت نخ‌ها باز شده و اضلاع طرح سوهان‌کاری شده و چهار عدد از پره‌های ساخته شده را در کنار هم قرار می‌دهند و مجدداً با چسب به هم چسبانده می‌شوند که حاصل آن توگلو» به دست می‌آید. مرحلهٔ بعدی که به گل پیچی» مشهور است، به وسیله سیم مفتولی گردی که آن را به صورت شش ضلعی منظم آماده میشود و به آن شمسه» می‌گویند در اطراف هر ضلع شش سیم به وسیله سریشم چسبانده میشود و با نخ محکم میشود و حاصل آن طرح ستاره‌ای است، این طرح‌ها آنقدر تکرار می‌شوند تا بر اساس طرح مورد نیاز درآمده و سپس در زیر فشار و پرس قرار گرفته و با چند مرحله برش‌کاری و چسبانده لایه‌های بسیار نازک چوب دراطراف آن طرح اولیه یک خاتم به وجود می‌آید که تمامی این مراحل از ابتدا تا بدین جا بیش از ۴۰۰ مرحله کاری را شامل میشود.
خاتم‌ها بر اساس طرح، رنگ، شکل و ابعاد محل مورد استفاده بر روی سطح کار به‌وسیله چسب مخصوص چسبانده شده و با ایجاد طرحهای گوناگون و قرینه‌سازی تمامی سطح طرح به وسیله خاتم مزین می‌گردد که پس از برخی ترمیم‌ها، سوهان، سمباده و بتونه‌کاری و نهایتاً ساییدن و صاف کردن سطح خاتم، کار برای روغن‌کاری و جلابخشی به وسیله مواد مخصوص مانند سیلر و کیلرو پولیستر آماده میشود.
مرغوبیت یک خاتم خوب به ریز نقشی و منظم بودن طرح بستگی دارد که همهٔ این‌ها در مهارت استادکار در تهیهٔ مواد اولیه و نحوه کاربرد آن و حوصله و دقت بسیار زیاد خلاصه میشود.
مهمترین مراکز خاتم‌سازی در ایران، اصفهان و شیراز و تهران هستند که البته اکثر خاتم‌سازان در تهران اصفهانی یا شیرازی هستند.
لازم است توجه شود که کلیهٔ محصولات خاتم‌کاری شده بایستی دور از حرارت، رطوبت و نور مستقیم خورشید نگهداری و از تمیز کردن آنها با پارچهٔ مرطوب و از به کار بردن هر گونه جلاسنج بر روی سطوح خاتم اجتناب شود.
یک نمونه گیوه در موزه مردم‌شناسی کرمانشاه
کلاش کردی کرمانشاه
گیوه نوعی پاپوش تابستانی، سبک، بادوام و مناسب برای راهپیمایی‌های طولانی، ویژه مردان روستایی و از جمله صنایع دستی مناطقی از ایران است. در استانهای کردستان، ایلام چهارمحال و بختیاری، کرمانشاه و زنجان تولید گیوه رواج دارد همچنین تولید گیوه در شهر سنجان استان مرکزی نیز رواج دارد. همه مراحل تولید این پاپوش، دستی است و عموماً از نخ قالی، نخ ابریشم و کف آن از پارچه، چرم یا لاستیک است.[۱]
مواد تشکیل داده گیوه نخ پنبه ای، نخ قالی و نخ ابریشم (در شهرستان آباده استان فارس اصطلاحاً تنه نامیده میشود) و ضایعات چرم است. رویه گیوه بدست ن و توسط انواع سوزن‌ها (به جز سوزن خیاطی) و جوالدوز بافته میشود و قسمت کف گیوه (زیره) نام دارد که از جنس پارچه، چرم یا لاستیک میباشد. کف گیوه (زیره) از نظر جنس سه نوع میباشد:
یکی از انواع آن پارچه است که جنس پارچه باید از پنبه باشد و به غیر از پنبه، نمی‌توان آن را درست کرد. (تختی که از پارچه تهیه میشود، هر چه پارچه کهنه باشد تخت آن مرغوب تر است) تختی که پارچه در ساختمان آن بکار رفته در فرهنگ آباده به آن شیوه می‌گویند. این نوع تخت از نظر کیفیت در سطح بالایی قرار گرفته.
دومین نوع آن چرم است که کیفیت آن کمتر از پارچه است.
سوم لاستیک است که از کیفیت خیلی کمی برخوردار است ولی طول عمر آن از بقیه زیادتر است.
در منطقه کوهستانی کردستان کرمانشاه و ایلام، گذرگاه‌های صعب العبور آن، کم بودن راه‌های ارتباطی ماشین رو، نوع معیشت مبتنی بر دامداری و کشاورزی و ضرورت تحرک فراوان در فصول سه‌گانه بهار و تابستان و پائیز (که فصل‌های کار هستند) پاافزاری را می‌طلبد که سبک، راحت، مقاوم، خنک و در عین حال ارزان باشد. خود منطقه عشایری، روستائی و جوامع نیمه شهری با امکانات موجود منطقه قادر به تولید آن باشند، و تا حدی خودکفا بوده و تا حد خود مصرفی بتوانند به تولید آن اقدام کنند. پا افزاری چون گیوه بهترین پاسخگو برای تمامی این نیازها بوده و هنوز هم می‌تواند باشد زیرا:
تولید گیوه در روستاهای منطقه بیشتر به نوع خاصی از گیوه مربوط میشود که تخت آن کهنه‌ای است و به نام گیوه زیره ای» یا کلاش» شهرت دارد. شهر نودشه» و روستای حجیج» در هورامان لهون از مراکز قدیمی و مهم تولید این نوع گیوه بوده‌است. امروزه روستای دل با جمعیتی حدود ۱۵۰۰ نفر نزدیک به ۲۰۰ کارگاه گیوه بافی دارد. امروزه صدها نفر از ن منطقه هورامان در شهرهای پاوه ونودشه ونوسود و حتی مریوان و تمام روستاهای هورامان به کار گیوه بافی وگیوه چنی مشغول می‌باشند. آن طور که از قرائن پیداست، گیوه برای اولین بار در شهر نودشه درست شده‌است و از آنجا به طویلهٔ عراق و روستای هجیج رفته‌است. به‌طوری‌که میتوان شهر نودشه را زادگاه کلاش دانست.
مواد محلی (هورمان)
بخشی از مواد اولیه مورد مصرف در گیوه کشی در محل تهیه میشود و بخشی نیز از نقاط دیگر آورده میشود. موادی که در محل تهیه می‌شوند:
موادی که از خارج محل (هورمان) تهیه میشود
مواد آماده
پاره‌ای از این مواد را گیوه کشان بدون اینکه کاری روی آن انجام دهند به کار می‌برند مثل پیه، نخ قرقره، چرم دباغی شده گاومیش (که فقط دوربری میشود)، رنگ (رنگ شیمیائی آماده شده در کارخانه) کف‌های پلاستیکی که در کارخانه‌های تهران تهیه میشود، میخ سیاه بنفش، کتیرا (که فقط در آب می‌خیسانند)، چسب و نخ قرقره. روی پاره‌ای دیگر از مواد استادکاران و کنندگان کار فعالیت‌های اولیه‌ای انجام می‌دهند تا در گیوه کشی قابل استفاده باشد که عبارتند از:
کلاش کردی کرمانشاه
در استان کرمانشاه بافت پنج نوع گیوه معمول است که شامل: گیوه زیرپارچه ای، گیوه تخت آجیده، گیوه تخت چرمی، گیوه تخت لاستیکی و گیوه رویه ابریشمی است.
گیوه زیرپارچه ای؛ در پاوه و در بخش اورامانات گیوه کشی و تولید گیوه زیره پارچه‌ای مرسوم است و در روستاهای حجیج و نودشه که از مراکز قدیمی و مهم تولید این نوع گیوه میباشد تولید میشود. کار گیوه کشی در دو مرحله کارگاهی و خانگی انجام میشود اعمال کارگاهی آن درمغازه‌ها و با ابزارهای گوناگون و همیشه بدست مردان انجام میگیرد و کلاً مربوط به تخت گیوه است و به علت اینکه ساختن زیر گیوه مستم نیروی زیاد و مهارت کافی میباشد و یک کار فنی و تخصصی و سنگین است فقط توسط مردان انجام میگیرد. عملیات خانگی بر روی رویه توسط ن و مردان انجام میگیرد و ابزار آن فقط یک سوزن است. همچنین نوعی گیوه به نام کلاشهورامی در اورامانات کرمانشاه توسط گیوه بافان هورامان با تکه‌های پارچه به هم دوخته شده با روده دام به هم بافته میشود.
گیوه تخت آجیده (ملکی)؛ گیوه‌ای است کف تخت آن با نخ پرک آج خورده‌است و از استحکام زیادی برخوردار است در زمستان و تابستان و روی یخ و سنگ محکم به زمین می‌چسبد و در شرایط طبیعی منطقه و نوع فعالیت کوهستانی کارایی دارد. زیره این تولید توسط سه کارگر زن تولید می‌گردد. یک نفر دور گیوه را می‌بافد کارگر دوم رویه گیوه را می‌بافد و کارگر سوم دم گیر یا شیرازه که از قسمت تکمیلی گیوه میباشد را می‌بافد. پس از تکمیل زیره، رویه آن توسط ن و با سوزن چیده میشود این گیوه در قدیم در شهرهای تویسرکان و نهاوند که جز استان کرمانشاه بودند متدوال تر بود، و مهمترین منطقه تولید این گیوه در قدیم شهر کرمانشاه بوده که این پایه افزار به گیوه کرمانشاهی ملکی معروف است.
گیوه تخت چرمی؛ این گیوه به‌تدریج جایگزین گیوه تخت آجیده شده و کف آن یک تکه از چرم گاومیش است که به اندازه پا در سایزهای مختلف بریده میشود و رویه آن همچون گیوه‌های دیگر سوزنی است.
گیوه تخت لاستیکی؛ از حدود نزدیک به ۱۵۰ سال قبل به دلیل ارزانی و تخت محکم لاستیک از لاستیک‌های فرسوده ماشین که برش داده میشد برای استفاده عشایر رونق پیدا کرد ولی به علت گرم بودن کف آن بافت این گیوه با این زیره کم‌کم از رونق افتاد و بیشترین استفاده آن در فصل زمستان و درمناطق روستایی است.
گیوه رویه ابریشمی؛ بیش از ۵۰ سال است که در شهر کرمانشاه معمول شده و در کنار نان برنجی جزء سوغاتی‌های کرمانشاه محسوب میشود، رویه آن از نخ ابریشمی الوان تهیه میشود و در حال حاضر به علت عدم ورود نخ ابریشم از خارج از کشور و هزینه بالای تهیه آن ویسکوز، پرلون و نخ پلاستیکی جایگزین شده، این نوع گیوه به عنوان کفش خانگی و بیشتر نه است. نقشهای معروف آن ترمه، برگ بیدی، زربافت، توت فرنگی، پرچمی، نوری، پروانه، کوزه‌ای میباشد، رویه آن توسط قلاب بر روی کفه بافته میشود.
از انواع گیوه‌ها گیوه ملکی است که هنوز در شهر زرقان تولید میشود و نیز گفته میشود تا همین سال‌های اخیر در روستای زفره تولید می‌شده‌است. گیوه ملکی از سه قسمت تشکیل شده‌است:
کاروان سرای تاریخی قوام آباد از آثار تاریخی به جا مانده از دوران قاجار در کشورمان است که متاسفانه سالیان زیادی با بی‌توجهی رو به رو شده و تبدیل به خرابه‌ای بزرگ شده بود.
مقاله‌های مرتبط:
شهرستان پاسارگاد یکی از شهرستان‌های استان فارس در جنوب غربی ایران است که مرکز آن شهر سعادت شهر (با نام قدیم سعادت‌آباد) است و کمی بیش از ۳۰ هزار نفر در این شهرستان زندگی می‌کنند. خیلی از مردم نام این شهرستان را با مجموعه میراث جهانی پاسارگاد که شهرت زیادی نیز دارند می‌شناسند، اما در این مقاله می‌خواهیم شما را با نمونه‌ای دیگر از آثار باستانی این منطقه یعنی کاروان سرای تاریخی قوام آباد آشنا کنیم.
کاروان سرای قوام آباد که یکی از یادگار‌ان متعلق به دوران قاجار است، در ۲۰ کیلومتری جنوب شهر سعادت شهر قرار دارد. این بنای تاریخی نزدیک به مجموعه جهانی پاسارگاد واقع شده است ولی سرنوشتی کاملا متفاوت با مجموعه پاسارگاد داشته که در ادامه به آن اشاره خواهیم کرد.
مصالح اصلی که در ساخت این کاروان سرا به کار رفته‌اند، متشکل از سنگ، آجر و ساروج است. ساروج، یکی از ابتکار‌های معماران ایرانی در زمان‌های دور است که با مخلوط کردن نسبتی از خاک رس و آهک و ورز دادن آن و سپس اضافه کردن نوعی از خاکستر و مواد الیافی و کوبیدن مخلوط نهایی به چوب به دست می آمده است و در ساخت بناهای مختلف استفاده می‌شده است.
کاروان سرای قوام آباد دارای یک دروازه ورودی بزرگ با چهارچوب سنگی به ارتفاع ۴ متر و دو سکوی سنگی بزرگ به ارتفاع ۱۲۰ سانتی متر، عرض یک متر و طول سه متر در دو سوی این دروازه است.همچنین این کاروان‌سرا سه شاه نشین با طاق‌های ضربی و کاشی‌کاری و معماری قدیمی و دو حیاط نیز دارد. پلان این کاروان سرا به صورت چهار ایوانی بوده و مساحت کل آن ۴۰۳۸ متر مربع است.
نام کاروان سرای قوام آباد به عنوان یکی از آثار تاریخی متعلق به دوره قاجار در کشورمان، در تاریخ ۲۵ اسفند ماه سال ۱۳۷۹ با شماره ۳۰۶۵ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
این بنا سال‌های زیادی بود که تبدیل به خرابه شده بود و نهادهای مسئول هیچ اقدامی برای مرمت آن انجام نمی‌دادند. این قضیه بسیار ناراحت‌کننده بود چون این درست نیست که ما فقط مجموعه‌هایی را که ثبت جهانی شده اند (مثل مجموعه پاسارگاد و مقبره کوروش) به دقت نگهداری کنیم و آثار باستانی دیگری مثل کاروان سرای قوام آباد را که گمنام تر هستند به دست فراموشی بسپاریم. نباید از یاد برد که این آثار ارزشمند تاریخی فقط با ثبت شدن در یک فهرست به نام آثار ملی جایگاه مهمی پیدا نمی‌کنند بلکه باید بر حفظ و نگهداری آنها اهتمام ورزید.
البته سازمان میراث فرهنگی استان فارس در سال ۱۳۸۸ یک بار با صرف مبلغی در حدود ۱۸۰ میلیون ریال این بنای تاریخی را مورد مرمت و نوسازی قرار داد ولی پس از گذشت چند سال و با توجه به نداشتن کاربری و بی‌توجهی، دوباره و احتمالا با بی‌مهری یک سری از مردم محلی این بنا تا حدود زیادی تخریب شد.
در تابستان سال ۱۳۹۵ اعلام شد که این بنای تاریخی از توسط صندوق حفظ و احیا و بهره برداری از اماکن تاریخی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور و به صورت برگزاری مزایده‌ای به بخش خصوصی واگذار شده است. خبری که دوباره امید‌ها را برای توجه بیشتر به این کاروان سرا و احیای آن زنده کرد.
همچنین در خبرها اعلام شد که کار مرمت و نوسازی این بنا از بهار سال ۱۳۹۵ آغاز شده و تا پایان سال ۱۳۹۶ مرمت این کاروان سرا به طور کامل انجام خواهد شد. اتفاقی که اگر به وقوع بپیوندد خوشحالی همه مردمی را که ارزش آثار تاریخی کشور را می‌دانند به همراه خواهد داشت.
کاروان سرای قدیمی قوام اباد در استان فارس و شهرستان پاسارگاد، گنجینه ای از میراث پیش از اسلام تا دوران اسلامی در تاریخ ایران است. امید است این یادگار دوران قاجار روزی به طور کامل مرمت شود تا نه تنها به عنوان یک سند از هنر و معماری این سرزمین در زمان‌های گذشته، دوباره خودش را نشان دهد، بلکه بتواند سهمی در ارتقای پتانسیل گردشگری و رونق اقتصادی منطقه پاسارگاد داشته باشد.
جاجیم یا جاجِم[۱] گونه‌ای زیرانداز دورویه است. جاجیم دست‌بافی است از پارچهٔ کلفت شبیه به پِلاس که از پلاس نازک‌تر است و آن را از نخ‌های رنگین و ظریف پشمی یا پنبه‌ای یا آمیزه‌ای از این دو می‌بافند. جاجیم‌ها پرز ندازند و میتوان از هر دو روی آن استفاده کرد. کوچ‌گردان از آن بهرهٔ زیادی می‌گیرند و کاربرد آن به عنوان روانداز و محافظ سرما است. جاجیم مناسب‌ترین چیزی بود که در قدیم روی کرسی می‌انداختند، جاجیم چیچکله CHICHAKLAMEH با ترکیبی از رنگ‌های و نقوش لوزی داخل الوان راه راه آن در ده و شهر از همه مشهور بود با متروک شدن کرسی زغالی بافت و مصرف جاجیم در شهرها و حتی در شهرستان‌های دور و نزدیک نیز به فراموشی می‌رفت ولی روستائیان طبق عادت قدیمی مناسب‌ترین روانداز کرسی زمستانی را رها نساخته‌اند و پیر زن‌های دهاتی همچنان جاجیم خودشان را در زمستان و تابستان در فضای باز اطراف خانه و میدان ده یا هر مکانی که امکان داشته باشد دراز می‌کنند و سه‌پایه مخصوص آن را بر پا می‌دارند و جاجیم می‌بافند. بافت جاجیم در اکثر قریب باتفاق دهات و مناطق روستائی ایران مرسوم است تنها تفاوت جاجیم، ترکیب رنگ و ظرافت نخ و نقوشی است که روی آن ایجاد می‌کنند جاجیم‌بافی به عنوان یکی از صنایع دستی در ایران رایج در بعضی استان‌ها از جمله مازندران، آذربایجان شرقی، اردبیل،[۲] کرمانشاه، کردستان، همدان، لرستان و فارس است که از دیرباز بین خانواده‌های روستایی و عشایر رواج داشته‌است. جاجیم به عنوان زیرانداز استفاده میشود وهم‌چنین هنگام کوچ عشایر برای بسته‌بندی و جابه‌جایی اسباب و لوازم. گاهی نیز به‌عنوان بالاپوش گرم مورد استفاده قرار میگیرد. حتی در بین برخی از خانواده‌های روستای جاجیم را به‌عنوان چشم‌روشنی و جهیزیه نوعروسان هدیه می‌دهند و به‌عنوان یادگاری ارزنده سال‌ها در خانوارها باقی میماند.
مواد اولیه جاجیم پشم است و بافت آن شبیه گلیم است، با این تفاوت که جاجیم در چهار تخته بافته میشود و پس از بافتن به هم متصل و دوخته میشود. در منطقه اورامان و ثلاث باباجانی ن جاجیم‌هایی را با نقوش متنوع و جنس مرغوب می‌بافند که در نوع خود کم‌نظیر است.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
درباره این سایت